کرونا، درد شخصی یا جمعی؟

از زمان شیوع بیماری کرونا، میزان تبعیت افراد از دستورالعمل‌های بهداشتی متفاوت بوده است. عد‌ه‌ای دستورالعمل‌ها را جدی گرفته و به آن‌ها عمل کردند و عد‌ه‌ای هم به پروتکل‌های بهداشتی تجه کردند.

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، محمدحسن شریفیان؛* شیوع ویروس کرونا در جهان، حکومت‌ها را با چالشی جدی در زمینۀ سیاست‌گذاری عمومی مواجه کرده است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

صرف‌نظر از تفاوت رویکردها، در همه جا تلاش شده است تا با اعمال قرنطینه و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، تماس فیزیکی افراد با یکدیگر به حداقل رسانده شود. با وجود این، رعایت این نکات در همه جا یکسان نبوده است. افزایش سفرها در پی اعلام قرنطینه در اسفند ماه، هجوم به فروشگاه‌ها در برخی کشورها و حتی برگزاری تظاهرات در اعتراض به قرنطینه حکایت از این دارد که عمل به سیاست‌های حاکمان و توصیه‌های بهداشتی وجوه دیگری نیز دارد. این امر ضرورت مشورت با متخصصان علوم رفتاری را برجسته‌تر کرده است. متخصصان علوم رفتاری از جمله روان‌شناسان اجتماعی می‌کوشند تا با توجه به مسائل زیربنایی رفتار انسان، توصیه‌هایی را مطرح کنند که سیاست‌گذاران با عمل به آن‌ها، میزان تبعیت افراد از دستورات بهداشتی را بالا ببرند.

 

یکی از مسائل مهم در متقاعدسازی، نحوۀ قالب‌بندی (یا فریم کردن) پیام است. یک نوع قالب‌بندی، ارائۀ پیام به صورت سود یا ضرر است. برای مثال اگر بخواهیم یک فرد سیگاری را ترغیب کنیم که سیگار کمتری مصرف کند، در یک حالت می‌توانیم به مضرات سیگار اشاره کنیم (مثل ضرر برای سلامتی، بوی ناخوشایند، هزینۀ اقتصادی) و در حالت دیگر می‌توانیم مزایای ترک سیگار را برجسته کنیم (مثل سلامتی بهتر، بوی بهتر، پس‌انداز بیشتر). مطالعات نشان داده است که این تغییر در قالب‌بندی، نتایج متفاوتی را در ترک سیگار به همراه دارد.

 

نوع دیگری از قالب‌بندی، اشاره به پیامدهای شخصی یا جمعی رفتار است. ما می‌توانیم یک پیام را طوری ارائه کنیم که سود یا ضرری که برای خود شخص دارد برجسته شود یا اینکه نحوۀ ارائۀ پیام طوری باشد که سود و ضرری که برای جمع دارد برجسته شود.  از قدیم باور عامیانه و مفروضۀ بسیاری از اندیشمندان این بوده است که انسان موجودی خودخواه است و انگیزۀ اصلی رفتارهای او به حداکثر رساندن سود شخصی است. بنابر این دیدگاه، اگر شخصی در موقعیتی قرار بگیرد که سود او در گروی ضرر دیگران باشد، او حاضر است که دیگران را قربانی سود خود کند.

 

اما مطالعات متعدد روان‌شناسان نشان می‌دهد که این مفروضه -که مبنای بسیاری از نظریات اقتصادی است- مفروضه‌ای اشتباه است و افراد در همۀ مواقع سود خود را به سایر چیزها ترجیح نمی‌دهند! برای مثال، در یک تحقیق پژوهشگران از دو نفر می‌خواستند تا پولی را میان خودشان تقسیم کنند (برای مثال 100 هزار تومان). روال به این شکل بود که یکی از شرکت‌کنندگان پیشنهادی را برای تقسیم پول می‌داد و شرکت‌کنندۀ دیگر می‌توانست بپذیرد یا نپذیرد. اگر پیشنهاد طرف مقابل را می‌پذیرفت مبلغ را دریافت می‌کرد و اگر نمی‌پذیرفت هیچ مبلغی دریافت نمی‌کرد. نتایج نشان داد که در زمان‌هایی که پیشنهادِ داده‌شده منصفانه نبود (مثلاً پیشنهاددهنده 80 هزار تومان را برای خودش در نظر می‌گرفت و 20 هزار تومان را برای طرف مقابل)، افراد پیشنهاد را رد می‌کردند و ترجیح می‌دادند به جای دریافت همان مبلغ پیشنهادی، هیچ مبلغی دریافت نکنند! به عبارت دیگر، افراد بر خلاف سود شخصی‌شان عمل می‌کردند.

 

بر اساس مطالعاتی نظیر این، روان‌شناسان اجتماعی معتقدند قالب‌بندی پیام‌ها به صورت سود یا ضرر فردی، لزوماً منجر به تبعیت افراد نمی‌شود. برای مثال بسیاری از افراد، علیرغم آگاهی از مضرات سیگار برای سلامتی‌شان، به استفاده از آن ادامه می‌دهند. با وجود این، هنوز هم راهبرد اصلی در متقاعدسازی و تبلیغات، اشاره به سود و ضرر شخصی است. در مقابل قالب‌بندی فردی، می‌توان قالب‌بندی جمعی را مطرح کرد. در قالب‌بندی جمعی، پیام طوری ارائه می‌شود که پیامدهایی که انجام دادن یا ندادن کاری برای دیگران دارد برجسته شود. برای مثال به جای ذکر اثرات مخرب سیگار بر سلامت خود فرد، به تأثیری که مصرف آن بر اطرافیان فرد (مثلاً فرزندان او) می‌گذارد اشاره می‌شود. روان‌شناسان اجتماعی معتقدند که افراد به همان اندازه که به هویت فردی خودشان اهمیت دهند و چه بسا بیشتر از آن، به هویت اجتماعی‌شان اهمیت می‌دهند. برای مثال اکثر افراد بیش از آنکه نگران خود باشند، نگران خانواده یا سایر گروه‌های اجتماعی‌ای که در آن عضویت دارند هستند.

 

تأثیر قالب‌بندی اجتماعی خصوصاً در بحران‌ها نمود بیشتری پیدا می‌کند. در تحقیقاتی که بر روی بازماندگان حوادثی مثل زلزله، سونامی و ازدحام جمعیت انجام شده است نشان داده شده است که بحران، احساسِ داشتن سرنوشت مشترک را در افراد ایجاد می‌کند که آن نیز منجر به ایجاد یک هویت اجتماعی جدید یعنی «بازماندگان حادثه» می‌شود. به گواه تحقیقات، افرادی که با این هویت جدید احساس نزدیکی بیشتری پیدا می‌کنند، بیش از سایرین می‌کوشند تا نقش مؤثری در کمک کردن به دیگران و رعایت دستورالعمل‌ها داشته باشند. بنابراین در چنین حالتی، پیام‌هایی که به صورت اجتماعی قالب‌بندی شده‌اند و بر سود و ضرر بحران برای جمع تأکید می‌کنند بیش از پیام‌هایی که منافع فردی را مورد توجه قرار می‌دهند قادرند تا تبعیت افراد را افزایش دهند.

 

از زمان شیوع بیماری کرونا، میزان تبعیت افراد از دستورالعمل‌های بهداشتی متفاوت بوده است. عده‌ای دستورالعمل‌ها را جدی گرفته و به آن‌ها عمل کرده‌اند و عده‌ای علیرغم اطلاع‌رسانی وسیع در مورد خطر سرایت، کمتر آن را جدی تلقی کرده‌اند. با توجه به مطالب گفته‌شده، به نظر می‌رسد که یکی از راه‌ها برای افزایش رعایت دستورالعمل‌ها، تغییر قالب‌بندی پیام‌های سیاستی و بهداشتی باشد. به عبارت دیگر برجسته کردن پیامدهای جمعی تبعیت یا عدم‌تبعیت از قوانین و توصیه‌های اعلام‌شده می‌تواند بیش از پیامدهای شخصی، رفتار افراد را تحت تأثیر قرار دهد. برای مثال با توجه به اینکه بیماری کرونا بیشتر جان افراد مسن و آسیب‌پذیر را تهدید می‌کند تا افراد جوان و سالم، پیام‌هایی که قالب‌بندی شخصی دارند و به ضررهای بیماری برای خود شخص تأکید می‌کنند،تأثیر کمتری در ترغیب افراد جوان و سالم به رعایت موارد بهداشتی دارند؛ یعنی شخص جوان یا سالمی که مکرراً پیامی با مضمون سود یا ضرر شخصی را دریافت می‌کند دلیلی نمی‌بیند که آزادی خود را محدود کند، چون باور دارد خطر زیادی او را تهدید نمی‌کند. اما در صورتی که پیام به صورت اجتماعی قالب‌بندی شود، همین فرد ممکن است به خاطر پیامدهایی که رعایت نکردن او برای دیگران دارد، تبعیت بیشتری از سیاست‌های بهداشتی نشان دهد. برای مثال اگر گفته شود خطر بیماری تنها جان او را به خطر نمی‌اندازد، بلکه می‌تواند برای بستگانش نیز تهدیدکننده باشد، اثرات مخرب اقتصادی بر جامعه داشته باشد و انسان‌های دیگری که جوان و سالم نیستند را دچار مشکل کند، این جملات با برجسته کردن هویت اجتماعی او امکان تبعیت او از دستورالعمل‌ها را بالا می‌برد.

 

در آخر اما باید به این نکته توجه داشت که انسان‌ها هویت‌های اجتماعی چندلایه و متعددی دارند. برای مثال خانواده، محله، منطقه، شهر، لایه‌های مختلف هویت یک نفر هستند که در طول یکدیگر قرار می‌گیرند. یا برای مثال دانشجو بودن، مسلمان بودن یا طرفدار پرسپولیس بودن هویت‌های اجتماعی مختلفی هستند که در عرض یکدیگر قرار می‌گیرند. اینکه حین ارائۀ پیام باید کدامیک از انواع هویت اجتماعی را برجسته کرد نیازمند ظرافت بیشتر و ریزه‌کاری‌هایی است که متخصصان باید با توجه به شرایط مختلف در نظر بگیرند.

 

محمدحسن شریفیان- کارشناسی ارشد روان‌شناسی عمومی دانشگاه تهران

انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.  

منبع: خبرگزاری دانشجو

کلیدواژه: دستورالعمل ها هویت اجتماعی تبعیت افراد روان شناسان سود یا ضرر قالب بندی برای مثال پیام ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت snn.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری دانشجو» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۸۲۷۶۸۳۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

بازار مکاره سلامت در شبکه‌های اجتماعی/ عدم بازدارندگی قوانین

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری آنا، زمانی که بازار پیامک بازی بین مردم داغ بود، افراد پیامک‌هایی در رابطه با سرطان یا یک بیماری را به نقل از پروفسور سمیعی یا دکتر فلانی رئیس بیمارستان و  ... برای دوستان و آشنایان ارسال می‌کردند، گاهی هم هشداری با چاشنی ترس از مرگ دسته‎جمعی در پی مصرف یک دارو از سوی برخی افراد ساخته شده و بلافاصله دست به دست می‌شد کسی هم نمی‌پرسید سرطان چه ارتباطی با دکتر سمیعی دارد و اعلام مرگ دسته جمعی و آنی افراد چگونه در صلاحیت رئیس یک بیمارستان است در حالیکه اگر چنین چیزی واقعیت داشته باشد معمولا باید از سوی پلیس یا مقامات وزارت بهداشت اعلام شود.

این موضوعات و پیامک‌ها تنها در سطح شایعه باقی مانده و تنها موجب هراس بخشی از مخاطبان که عموما افراد ساده لوحی بودند قرار می‌گرفت.

پس از سال‌ها که دیگر «پیامک بازی» از تب و تاب افتاد و شبکه‌های اجتماعی آمد این پیام‌ها و سازندگان آنها خود را به‌روز کرده و این نوع محتواها را در قالب‌های دیگری و با اهدافی سودجویانه و بر بسترهای مختلفی ارائه کردند. بسیاری غوره نشده خود را مویز کردند و در قالب کارشناس‌های همه‌چیز دان تولید محتوا را در این فضاهای نوظهور در دست گرفتند.

پزشک‌نما و بلاگر

«صفرا دارید؟ بلغم دارید؟ کبد چرب دارید؟ دیگر این داروها را نخورید اول ما را دنبال کنید تا به شما بگویم با ساخت این ترکیب جادویی از شر کبد چرب خلاص شوید» گفته‌هایی از این دست در قالب ویدیوهای جذاب، موشن گرافی و... که به صورت حرفه‌ای ساخته شده‌اند  این روزها در شبکه‌های اجتماعی فراوان است. یکی ترکیبی برای افزایش قد ارائه می‌دهد آن یکی درمان‌گر اعتیاد شده است. یکی خود را روانشناس معرفی می‌کند و به زعم خود گفته‌هایش جادو می‌کنند. یکی دیگر ردای متخصص تغذیه بر تن کرده و آن یکی کباده اورولوژی می‌کشد و سوداگری می‌کند نه پاسخی به کسی می‌دهند و نه مسئولیتی را برای نسخه‌های خود قبول می‌کنند اینها را پزشک نما، پزشکان اینستاگرامی یا پزشک بلاگرها نام نهاده‌اند.

این گونه از بلاگرها اگرچه به صورت قارچ‌گونه‌ای رشد کرده‌اند اما به صورت رسمی آماری از آنها وجود ندارد، آذرماه سال گذشته سرهنگ گودرزی رئیس پلیس فتا پایتخت نسبت به فعالیت این افراد هشدار داد و گفته بود که قالب کسانی که در این حوزه وارد شده‌اند کسانی هستند که در زمینه جراحی‌های زیبایی، پیکرتراشی و فیزیوتراپی این کار را انجام می‌دهند و در حالی که ماساژور هستند خودشان را پزشک معرفی می‌کنند. این مقام انتظامی همچنین خبر از پرونده‌ای داده که در آن افرادی غیر پزشک خود را پزشکان حاذق معرفی کرده و برای خود نیز تبلیغات راه‌انداخته بودند. وی در این رابطه گفت: پرونده‌ای تحت عنوان استفاده افراد سودجو از ظرفیت‌های شبکه‌های اجتماعی برای تبلیغات دروغین افرادی که پزشک نیستند داشتیم که خودشان نظرسنجی‌های ساختگی را در فضای مجازی قرار می‌دادند و آن‌ها را پزشک معتمد معرفی می‌کردند که بسیاری از مردم را فریب داده بودند.

بلاگر پزشکان یا آنچه که به آنها گفته می‌شود پزشک نماها نیازی به دانشگاه رفتن و قسم بقراط ندارد، فقط ساخت یک حساب کاربری و کمی اعتماد به نفس را چاشنی کار کردن کفایت می‌کند تا یک فرد مکتب ندیده خود را طبیبی حاذق جلوه دهد و برای همگان یک نسخه واحد بنویسد.

نسخه واحد تجویز کردن بعدی از قصه است و بعد دیگر ترغیب دیگران برای توقف درمان علمی که پزشک بر اساس تشخیص بیماری از طریق شرح حال، علائم بالینی، آزمایش، سونوگرافی و ... بر اساس علم و تجربه‌ای که سال‌ها در کلاس‌های درس و بیمارستان‌ها کسب کرده، ارائه داده است. هرگونه توقف درمان یعنی اجازه دادن به بیماری برای پیشرفت و نفوذ بیشتر در بدن افراد، خطر جانی و مرگ، بنابراین هرگونه تشویق برای توقف درمان را می‌توان به نوعی سوق دادن افراد به مرگ تلقی کرد.

محمد رضا خردمند معاون انتظامی سازمان نظام پزشکی در گفت‌وگو با آنا در رابطه با حضور افراد غیر متخصص در فضای مجازی و دخالت آنان در امر درمان گفت: هرگونه دخالت غیر پزشک در امر درمان ممنوع بوده و جرم تلقی می‌شود که وظیفه رسیدگی به آن در صلاحیت مراجع قضایی است.

عدم بازدارندگی قوانین

خردمند در حالی رسیدگی و برخورد با این افراد را در صلاحیت مراجع قضایی دانست که نظر می‌رسد قوانین یا مجازات بازدارنده‌ای برای این افراد وجود نداشته باشد. رئیس پلیس فتا تهران گفته بود در حوزه سلامت دیجیتال نیازمند قانون گذاری هستیم.

محمد رئیس زاده رئیس سازمان نظام پزشکی نیز با اشاره به مداخلات افراد غیر پزشک به یکی از رسانه‌ها گفت:قانون در حوزه مداخلات غیرمجاز به مراتب از حوزه پزشکی ضعیف‌تر است. اگر در قوانین ضعف‌هایی وجود دارد باید اصلاح شود زیرا در زمینه مداخلات غیرمجاز قانون محکمی وجود ندارد. وی همچنین در رابطه با دلیل رشد بیمارگونه مداخله‌گران پزشکی در فضای مجازی به ویژه در حوزه زیبایی نیز گفت: زمانی که برای یک امری تقاضای بیش از اندازه وجود دارد و تقاضا بیمارگونه است، پاسخ به آن هم بیمارگونه می‌شود. مردم نه تنها نباید به تبلیغات فضای مجازی اعتماد کنند، بلکه باید به مراکز دارای مجوز و افراد دارای صلاحیت مراجعه کنند. مردم قبل از مراجعه باید تخصص و کدنظام پزشکی پزشک را بررسی کنند. در حال حاضر بسیار بیشتر از آنکه جامعه پزشکی به مردم آسیب بزند، مداخلات غیرمجاز به مردم آسیب می‌رساند. این مداخلات قابل احساس، برخورد، کشف و شناسایی نیست.

پزشکان مبلغ 

در فضای مجازی تنها بلاگرها نیستند که ردای پزشکی بر تن کرده‌اند و برای مردم نسخه‌های عجیب و غریب می‌پیچند گاهی خود پزشکان نیز حاضر بوده و توصیه‌هایی خارج از تخصص خود ارائه می‌دهند.این موضوع به ویژه در حوزه سلامت روان نمود بیشتری دارد. در دوارن کرونا هم گاه پزشکانی که تخصصان آنها هیچگونه ارتباطی با کرونا و بیماری‌های عفونی نداشت اظهار نظرهای عجیبی را مطرح و توصیه‌هایی غیر علمی و بر اساس برداشت خود به مردم می‌کردند این در حالی است که به پزشکان تنها باید در حیطه تخصصی خود اقدام به ارائه توصیه کنند.

وی در این رابطه به آنا گفت: تمام افرادی که وارد کار طبابت می‌شوند، باید دانش‌آموخته پزشکی و یکی از رشته‌های تخصصی باشند، هر پزشکی تنها مجاز است در چارچوب رشته تخصصی خود فعالیت و اظهار نظر کند.

معاون انتظامی سازمان نظام پزشکی در رابطه با نحوه فعالیت پزشکان در شبکه‌های اجتماعی نیز گفت: انتشار هر مطلب پزشکی در فضای مجازی و یا هر رسانه دیگری باید با احاطه کامل بر آن موضوع پزشکی بوده و تنها به قصد انتشار مطالب علمی باشد.

خردمند تأکید کرد: اگر پزشکی بخواهند از طریق فضای مجازی به تبلیغات بپردازد باید از سوی سازمان نظام پزشکی یا سایر مراجع ذی‌صلاح مجوزهای لازم را اخذ کند.

 

انتهای پیام/